Świat roślin i zwierząt

Specyficzne położenie gminy Białobrzegi, korzystny klimat, zmienność pogody, zróżnicowane ukształtowanie, dobrze rozwinięta sieć wodna sprzyjają występowaniu dogodnych warunków siedliskowych dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Przyjmując za podstawowe kryterium typ szaty roślinnej na terenie gminy możemy wyróżnić biotopy zadrzewione (leśne i parkowe), bezdrzewne (zakrzewione, polne, łąkowe, nadwodne), pozbawione roślinności (piaszczyste, żwirowe) oraz zurbanizowane – wytworzone wskutek działalności człowieka.

Leśne zespoły roślinne są bardzo zróżnicowane i tworzą szereg odrębnych biotopów.

Las w Korniaktowie Północnym

W zależności od warunków glebowych podłoża i wilgotności oraz dominujących gatunków roślin wyróżniamy tu: las suchy – bór, las mieszany, las liściasty, las wilgotny – ols. Drzewostan w wieku 20-40 lat określa się nazwą drągowiny. Zespoły drzew młodszych niż 20 lat to młodniki, zbliżone raczej do zakrzewień niż lasów.

Las suchy występuje w północno-wschodniej części gminy, na piaszczystym podłożu wydmowym. Gatunkiem dominującym w drzewostanie jest sosna w różnych klasach wiekowych. Jako domieszka występują świerk lub jodła i brzoza. W lasach tego typu brak praktycznie warstwy podszytu, tylko w niewielu miejscach spotyka się pojedyncze młode graby. Warstwa runa jest uboga, występują w niej głównie rośliny zielne, mchy i krzewinki. Spośród gatunków typowych dla lasu suchego na terenie gminy występują: wrzos, szczawik zajęczy, konwalijka dwulistna, borówka czarna i borówka brusznica, szczotlicha siwa, kostrzewa owcza oraz porosty: chrobotek leśny i siny, płucnica islandzka. Na pojedynczych stanowiskach występuje rzadki i chroniony widłak goździsty. Na słonecznych obrzeżach lasu, polanach i zrębach występuje żarnowiec miotlasty, którego żółte kwiaty urozmaicają krajobraz. U podnóża wydm warstwę mchów tworzą rokiet pospolity, widłoząb, gajnik lśniący i płonnik. Grzyby reprezentuje tęgoskór pospolity. Świat zwierzęcy lasów suchych jest ubogi. Najliczniejszą grupą, tak pod względem ilości gatunków jak i liczebności są stawonogi. W młodszych sosnowych drągowinach występują liczne gatunki pajęczaków. Najbardziej znany wśród nich jest pająk krzyżak. Grupę owadów reprezentują mrówki rudnice budujące wysokie kopce mrowisk z opadłych sosnowych igieł, borecznik sosnowy i kilka gatunków chrząszczy. Najczęściej spotykanymi są: żuk leśny, szeliniak sosnowiec - szkodnik siewek sosny, biegacz fioletowy, tęczniki, kornik sześciozębny, sprężyk sosnowy. Reprezentantem motyli nocnych jest zmrocznik wilczomleczowiec, jego gąsienice żerują na porastającym skraj lasu wilczomleczu. Pozostałe grupy systematyczne mają niewielu przedstawicieli w tym środowisku. Z gadów, na nasłonecznionych polanach występują jaszczurka zwinka i żmija zygzakowata. W starych drzewostanach sosnowych ptaki reprezentowane są przez sójkę, dzięcioła czarnego, lelka, oraz przygodnie przez inne gatunki. Drągowiny zamieszkiwane są przez skowronka borowego, świergotka drzewnego, raniuszka, sikorę sosnówkę i czubatą oraz mysikrólika. Do niedawna występowała tu także turkawka, jednak od początku lat 90 - tych liczebność tego ptaka spadła i obecnie jest spotykana sporadycznie. Na obrzeżach lasów sosnowych gnieżdżą się drozdy śpiewaki i kosy. Spośród ssaków, stałymi mieszkańcami tego środowiska są jedynie nornica ruda i ryjówka aksamitna.

Widok na las z wierzy obserwacyjnej Las mieszany stwarza bardziej urozmaicone warunki życia, jest też zasiedlony przez większą liczbę gatunków roślin i zwierząt. W tego typu lesie drzewostan jest dwuwarstwowy, podszyt bujny a runo obfite. Wyższą warstwę drzew tworzą sosna, jodła, świerk, dąb szypułkowy i czerwony (gatunek amerykański). W niższej występują: grab, buk, brzoza, klon, jawor i modrzew. Podszyt składa się przede wszystkim z młodych drzew wymienionych gatunków, ponadto tworzą go: leszczyna, kruszyna, jarzębina, malina, jeżyna i bez czarny oraz trzmielina. W runie leśnym rosną paprocie – orlica pospolita, paprotka zwyczajna, różne gatunki traw, borówka czarna, poziomka i mchy. Wiosną spotkać tu można kwitnące przylaszczki, zawilce i konwalie. W skład runa tego typu wchodzą też liczne gatunki grzybów. Na terenie gminy najczęściej występują: pieprznik jadalny (kurka), różne gatunki maślaków, podgrzybek brunatny zwany tu siniakiem – w partiach lasu z dużą ilością sosny. Na pozostałym obszarze rosną: podgrzybek zajączek, borowik szlachetny, kilka gatunków koźlarzy, opieńka miodowa, czubajka kania, gołąbki i muchomory. Świat zwierzęcy jest bardzo zróżnicowany. W wilgotnej ściółce żyją dżdżownice, padalce, oraz drewniaki – stawonogi z gromady wijów. Najbardziej znanymi przedstawicielami owadów są: zieleniak, zwójka zieloneczka – groźny szkodnik drzew liściastych oraz żyjące na skraju lasu świetliki. Drzewa i krzewy są siedliskami wielu gatunków ptaków. Charakterystyczne dla tego biotopu są: drozd śpiewak, kos, dzięcioł pstry duży i średni, sikory bogatka i modra, zięba, rudzik, strzyżyk, kowalik i pełzacz leśny. W starych partiach lasu mieszanego, ale w pobliżu polan, gnieżdżą się: myszołów, jastrząb, krogulec i puszczyk oraz kruk. Na granicy z polami i łąkami występują: kobuz, sowa uszata, grubodziób, sikora uboga i dzięcioł mały. Ssaki reprezentowane są przez następujące gatunki: sarna, jeleń, dzik, lis, borsuk, kuna leśna, wiewiórka, koszatka, orzesznica, ryjówka aksamitna, mysz leśna i zaroślowa. W pobliżu zbiorników wodnych występuje jenot. Wieczorami obserwować można kilka gatunków nietoperzy, przede wszystkim borowca wielkiego.

Drzewo liściaste w lesie

Lasy liściaste na terenie gminy są najrzadsze. Nie stanowią też nigdzie większych zwartych kompleksów, lecz występują w postaci niewielkich enklaw wśród innych typów tej formacji roślinnej. Tworzą je drzewa takie jak buk i grab, osika i brzoza z domieszką lipy drobnolistnej i klonu. Ze względu na zwartość koron podszyt występuje tylko w widniejszych miejscach. Tworzą go: dereń, grab, kruszyna, malina. Runo jest umiarkowane, rzadko wysokie: szczawik zajęczy, gwiazdnica, marzanka, przylaszczka, przytulia, zawilec i kokorycz pełna. Skład fauny podobny jest do lasu mieszanego.
Las wilgotny – ols występuje na niewielkim obszarze w północno-zachodniej części Korniaktowa. Jest zbiorowiskiem o charakterystycznej, kępowej budowie. Drzewostan składa się niemal wyłącznie z olchy z niewielką domieszką osiki. W skład podszytu wchodzą różne gatunki wierzb, jarzębina, kruszyna, czeremcha, bez czarny i koralowy, na suchych obrzeżach – malina. Runo tworzą paprocie, sitowie, przytulia błotna. W suchszych miejscach rośnie zawilec i pierwiosnka lekarska. Skraj lasu zajmują pokrzywa i biedrzeniec wielki. Przedstawicielem mszaków w tym biotopie jest torfowiec. Ze względu na dużą wilgotność świat zwierząt jest ubogi. Charakterystyczne gatunki to żaba moczarowa, zaskroniec, z ptaków – kwiczoł i pokrzewka czarnołbista. W okresie zimy spotyka się tu gila, czeczotkę, czyżyka i jemiołuszkę.

Formą przejściową od biotopów leśnych do bezdrzewnych są formacje typu parkowego. Obejmują tereny z pojedynczymi drzewami lub ich niewielkimi kępami wśród łąk i pól. Do grupy tej zalicza się także sady i ogrody oraz roślinność teras zalewowych Wisłoka.

Wierzby

Zadrzewienia śródpolne mają charakterystyczny skład roślinny i zwierzęcy. Zajmują niewielką powierzchnię wśród pól, na miedzach i nieużytkach. Tworzą je pojedyncze lub rosnące w niewielkich grupach grusze, topole, jesiony i klony polne, krzewy głogu i tarniny oraz różne gatunki traw, łopian, pokrzywy i osty. Jest to środowisko, w którym najliczniej występują ptaki. Wśród krzewów żyją: pokrzewka cierniówka, dzierzba gąsiorek, srokosz i makolągwa. Na drzewach gniazdują dzwoniec, sroka, wrona siwa, gawron, gołąb grzywacz i pustułka. W starych drzewach (najczęściej topolach) wykuwa dziuple dzięcioł zielony. Spośród ssaków w zadrzewieniach śródpolnych żyją nornice, mysz polna i łasica. Ponadto na suchych, słonecznych stanowiskach występuje ślimak przydrożny a na stanowiskach zacienionych i wilgotnych ślimak winniczek i wstężyk.

Sady i ogrody to biotop sztuczny, ukształtowany przez człowieka. Skład roślinności jest tu niezwykle urozmaicony. Oprócz roślin dziko rosnących, spotyka się ogromną ilość gatunków uprawnych i ozdobnych. Z drzew należy tu wymienić: lipę, kasztanowiec, klon, wiąz, jesion i akację oraz drzewa owocowe: różne gatunki jabłoni, grusz, śliw, wiśni i czereśni oraz orzecha włoskiego. Wśród najczęściej uprawianych krzewów znajdują się: malina, porzeczka czarna i czerwona oraz agrest a z ozdobnych – żywotnik ( tuja), bez lilak, jaśmin, kalina. Spośród dziko rosnących roślin najczęściej występują: cykoria podróżnik, jasnota biała, mniszek lekarski, babka zwyczajna i lancetowata, stokrotka i różne gatunki traw. Świat zwierzęcy tego środowiska stanowią ssaki owadożerne: jeż i kret, różne gatunki norników i myszy. Wśród drzew gnieżdżą się: szpak, wilga, sierpówka, kulczyk i szczygieł. W starych ogrodach, nieco zaniedbanych, spotyka się gniazdującego w dziuplach dudka (coraz rzadziej) oraz sikory bogatkę i modrą. W krzewach można obserwować słowika, pleszkę, zaganiacza, pokrzewkę ogrodową, piegżę i rudzika. Płazy reprezentowane są przez rzekotkę drzewną oraz ropuchy szarą i zieloną. Z bezkręgowców występują: bezskorupowy ślimak ogrodowy - pomrowik oraz liczne stawonogi – skorek zwyczajny, różne gatunki drobnych wijów, kowal dwuplamek, różne gatunki os i chrząszczy. Chrabąszcz majowy i kasztanowy oraz guniak czerwczyk to najpospolitsi przedstawiciele tej ostatniej grupy.

Zarośla

Zarośla nadrzeczne terasy zalewowej Wisłoka są także biotopem przejściowym. Rzeka ma tu średnią szerokość około 20 metrów, średnia głębokość wynosi 80 do 120 cm (przy niskim stanie wód). Brzegi, częściowo uregulowane, w niektórych miejscach osiągają do 6 metrów wysokości. Porośnięte są przede wszystkim krzewiastymi formami wierzby - wikliną. Z drzew występują pojedyncze olchy, wierzby i topole oraz jesiony. Rośliny zielne to głównie pokrzywa, nawłoć, bylica i powój. Rzadziej rosną psianka, ogórecznik i ostrężyna. Dno jest żwirowo-piaszczyste, przymulone, porośnięte glonami. Roślinność wodną w Wisłoku reprezentuje wywłócznik. Na odcinku gminy Wisłok zaliczany jest do wód krainy brzany. Świat zwierzęcy obejmuje zróżnicowaną liczbę gatunków o dużej zmienności lokalnej. W wodzie spotkać można szczeżuję wielką a z ryb występują: okoń, szczupak, sandacz, sum, leszcz, kleń, jelec, boleń, brzana, karp, karaś, świnka, ukleja i kiełb. Do niedawna Wisłok był miejscem tarliskowym certy. Przybrzeżne drzewa zamieszkuje kraska, dawniej pospolita, obecnie występuje w liczbie 4-5 par. Pospolite są sroka, wrona siwa i kwiczoł. W krzewach wikliny gnieżdżą się słowiki i łozówki oraz rzadki bąk. W stromych brzegach swoje norki gniazdowe kopią zimorodki. Przedstawiciele ssaków to lis, łasica, wydra i bóbr. Ten ostatni gatunek pojawił się w połowie lat 90-tych.

Łąki

Odrębną grupę stanowią tereny bezdrzewne obejmujące łąki, pola uprawne i szuwary nadwodne.

Podmokłe łąki zajmują niewielkie obszary w północnej części gminy na terenie Korniaktowa i Bud Łańcuckich. Ich organiczne, silnie wilgotne podłoże powoduje, że dominującymi gatunkami roślin są: turzyca pospolita, skrzyp błotny i różne gatunki sitowia. Domieszkę stanowią: wiechlina łąkowa, mietlica rozłogowa i biaława, kulik pospolity, kozłek lekarski, bobrek i żywokost. Na brzegach rowów melioracyjnych rośnie knieć błotna (znana bardziej jako kaczeniec), strzałka wodna, tatarak. W rowach melioracyjnych na powierzchni wody często występuje rzęsa wodna. Łąki tego typu nie mają dużego znaczenia gospodarczego, są też niezbyt korzystnym środowiskiem dla zwierząt. Jest tu niewiele gatunków. Stałymi mieszkańcami są głównie żaba trawna i moczarowa, zaskroniec i mysz badylarka. Z ptaków żyją tu: potrzeszcz, świergotek łąkowy, brodziec krwawodzioby i czajka.
Łąki suche zajmują większą część południowej części gminy. Pokrywająca je roślinność składa się głównie z traw i ziół, w tym wielu wprowadzonych przez człowieka w celu zwiększenia wydajności ekosystemu. Najczęściej spotykanymi trawami są: kostrzewa czerwona, kupkówka pospolita, tymotka, wyczyniec łąkowy oraz koniczyna łąkowa i biała.

Z roślin zielnych najpospolitsze są: mniszek lekarski, szczaw, krwawnik, jaskier ostry i rozłogowy, firletka poszarpana, chaber łąkowy i kozibród łąkowy. Pospolicie występuje zimowit jesienny – roślina rozkwitająca na przełomie września i października. Jest to środowisko zamieszkiwane przede wszystkim przez owady i ptaki. Ssaki są nieliczne, reprezentują je: jeż, kret, gronostaj i nornice. Z ptaków występuje czajka, pliszka żółta, pokląskwa, kląskawka i trznadel a więc ptaki gnieżdżące się na ziemi, wśród traw. Drapieżnikiem jest tu błotniak zbożowy. Suche łąki to biotop różnych pajęczaków i szarańczaków. Z tych ostatnich najbardziej znany jest duży, zielony łatczyn. Ponadto łąki takie zamieszkiwane są przez różne gatunki mrówek, wśród kwiatów można obserwować trzmiele i motyle. Z motyli najczęściej spotyka się cytrynka, zorzynka rzeżuchowca, pazia królowej, rusałkę admirała, rusałkę pawika i rusałkę osetnika.

Pola uprawne to biotop bardzo zróżnicowany, dający różnorodne warunki życia zwierzętom. Zróżnicowanie to wynika z dużej rozmaitości roślin uprawnych, krótkiego okresu wegetacji i szybkich zmian, jakim ulega roślinność w krótkim czasie. Do najczęściej uprawianych roślin należą zboża (pszenica, jęczmień, żyto, owies), rośliny okopowe (buraki, ziemniaki), różne odmiany grochu, warzyw. Rzadziej sieje się proso i kukurydzę. Jako chwasty w uprawach pospolicie występują komosa biała (lebioda), perz, gorczyca polna (ognicha), oset, maruna bezwonna, przytulia czepna, żółtlica drobnokwiatowa, wiechlina roczna, miotła zbożowa, owies głuchy oraz różne gatunki rdestów i wyk. Coraz rzadziej spotyka się kąkol polny, chaber bławatek, maki i ostróżkę polną. Ze zwierząt bezkręgowych w glebie występują dżdżownice i ślimaki a wśród roślin owady. Najliczniejsze są: pasikonik zielony, świerszcz polny, biegacze, biedronka siedmiokropkowa. Często występują szkodniki – stonka ziemniaczana, bielinek kapustnik, różne gatunki mszyc. Na lżejszych glebach pojawia się turkuć podjadek. Pola uprawne są typowym środowiskiem takich ptaków jak kuropatwa, bażant, przepiórka i skowronek polny oraz trznadel i ortolan. Na nieużytkach o lżejszej, piaszczysto-kamienistej glebie występuje ponadto białorzytka. W miejscach tych wraca także roślinność naturalna: kocanki piaskowe, jastrzębiec kosmaczek, macierzanka piaskowa, goździk kartuzek. Ssaki reprezentowane są przez: zająca szaraka, gronostaja, łasicę i drobne gryzonie (mysz polna, nornik północny, chomik europejski) oraz polną populację sarny. W pobliżu potoków pola zamieszkuje należąca do płazów grzebiuszka ziemna, czyli huczek.

Staw z wyspą

Kolejnym biotopem a właściwie grupą biotopów są hodowlane stawy rybne o powierzchni 30 ha położone w północno-zachodniej części Korniaktowa. Typowymi roślinami porastającymi te zbiorniki wodne są: rogatek, rdestnica pływająca, wywłócznik i żabienica.

W strefie przybrzeżnej rosną: trzcina pospolita, tatarak, pałka szerokolistna, sit rozpierzchły, oczeret jeziorny i strzałka wodna. W niektórych miejscach spotyka się kosaćce żółte, pospolita jest niezapominajka. Świat zwierzęcy tego środowiska tworzą różne skorupiaki wchodzące w skład planktonu (dafnia i oczlik), mięczaki (żyworódka pospolita, błotniarka stawowa, zatoczek rogowy, szczeżuja wielka i skójka zaostrzona), owady wodne ( pływak żółtobrzeżek, pluskolec, płoszczyca, chruściki) i nadwodne (ważki).Łabędzie na stawach. Z ryb występują głównie gatunki hodowlane: karp i amur, szczupak, jako chwast rybi spotyka się karasia, słonecznicę, ciernika. Płazy to głównie kumak nizinny, żaba jeziorowa, traszka zwyczajna i grzebieniasta. Wśród nadwodnych szuwarów gnieżdżą się ptaki: perkoz dwuczuby, perkozek, łyska, wodnik, kokoszka wodna, kaczka krzyżówka, cyranka, ślepowron i bączek a od kilku lat także łabędź niemy. W trzcinach wiją gniazda trzciniak, trzcinniczek, łozówka. Stawy są także terenem zdobywania pokarmu dla gatunków nie gnieżdżących się w tym środowisku: kani rudej, mewy śmieszki, rybitwy zwyczajnej i czapli siwej. Wielokrotnie obserwowano tu również rybołowy a podczas przelotów regularnie odwiedzają stawy żurawie, gęsi gęgawe, czarne bociany. Ssaki związane bezpośrednio ze środowiskiem wodnym to piżmak i rzęsorek rzeczek. Od kilku lat występują tu także bobry.

Ostatnią grupę biotopów stanowią środowiska pozbawione roślinności. Należą do nich żwirowe łachy okresowo zalewane w korycie Wisłoka oraz piaszczyste obszary rozrzucone po całej gminie. Ich niewielka powierzchnia i brak roślinności sprawiają, że świat zwierząt jest tu bardzo ubogi. Najczęściej spotyka się tu gatunki z innych środowisk. Stałym mieszkańcem piasków jest tylko mrówkolew. Jego drapieżna larwa zakopuje się w lejkowatej pułapce, w której czatuje na inne owady. Do niedawna w piaszczystych skarpach gnieździły się jaskółki brzegówki jednak od 1992 roku nie notowano ich lęgów, chociaż w sąsiedniej gminie Grodzisko są pospolite.

Odrębnym środowiskiem są zabudowania tworzące doskonałe środowisko gatunkom synantropijnym. Ssaki to głównie gryzonie – myszy i szczury oraz kuna domowa. Nocą wyruszają na łowy nietoperze: gacek wielkouch, podkowce, nocki, mroczki i karliki. Gniazdo napotkane w lesie
Z ptaków pospolite są wróbel, mazurek, muchołówka szara, kawka, kopciuszek i pliszka siwa. Rzadziej występują jaskółki dymówka i oknówka, sowy: płomykówka, uszata i pójdźka. Najbardziej znanym ptakiem gnieżdżącym się w sąsiedztwie człowieka jest bocian biały. Przydomowe ogródki obsadzone rozmaitymi gatunkami kwiatów przyciągają owady, przede wszystkim motyle, w tym ciekawe, przypominające kolibry zawisaki i fruczaki.