Białobrzegi (prawe)

Dziewięć kilometrów na północny wschód od Łańcuta na powierzchni 1548 ha rozpościerają się Białobrzegi. Są one podzielone rzeką Wisłok na część lewą i prawą.

Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pojawiły się już w 1390 roku. Ale pierwsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z okresu mezolitycznego (8-5 tys. lat p.n.e.).

Nazwa wsi pochodzi od dwóch członów: białe i brzegi, i najprawdopodobniej wzięła się od piaszczystych (białych) brzegów Wisłoka lub od wysokich białych osik porastających brzeg rzeki. Istnieje również wersja, że nazwa wsi pochodzi od rodu Białobrzeskich, którzy mogli być pierwszymi właścicielami osady.

Dzieje Białobrzegów zawsze były związane z losami dziedziców zasiadujących na łańcuckim zamku, będących jednocześnie zarządcami podłańcuckich wsi.

Pierwszym właścicielem Białobrzegów był Jan Głuchowski (herbu Leliwa), pochodzący z Gołuchowa koło Wiślicy. Człowiek ów wspólnie ze swymi synami: Janem, Rafałem, Mikołajem i Jakubem brał udział w kolonizacji Rusi Halickiej – obszaru który w II połowie XV wieku znalazł się w sferze polskich wpływów. Na początku XVI wieku w bliżej nieznanych okolicznościach białobrzeska wieś przeszła w posiadanie Ottona i Anny Pileckich. Po śmierci Anny w 1532 r. Białobrzegi przejął jej syn Mikołaj Ottonowicz, który w 1544 r. przekazał osadę w ręce swego potomka, Krzysztofa Pileckiego.
Latem 1584 r. Białobrzegi i okoliczne wioski, jako zastaw długów, przeszły w posiadanie Konstantego Korniakta właściciela Korniaktowa.
Około 1586 r. nowym właścicielem Białobrzegów stał sie tzw. „Diabeł Łańcucki”, czyli Stanisław Stadnicki. Był to pospolity awanturnik i grabieżca. Napadał on na okoliczne miejscowości i dokonywał tam grabieży. Zginął z rąk swych wrogów.

W roku 1629 Białobrzegi przeszły w ręce pana łańcuckiego, Stanisława Lubomirskiego. Był on dobrym i zapobiegliwym gospodarzem. To dzięki jego działaniom w 1641 r. Łańcut oparł się szwedzkiemu oblężeniu. Także za panowania Lubomirskiego powstał białobrzeski dwór.

Po śmierci Stanisława, właścicielem został jego syn Jerzy Sebastian Lubomirski (1616-1667). W roku 1699 okolice Łańcuta przypadły Stanisławowi Herakliuszowi Lubomirskiemu. Na początku XVIII w. Łańcut i okolice były penetrowane przez wojska saskie, szwedzkie, rosyjskie oraz polskie oddziały królewskie i konfederackie. W tych czasach właścicielem Białobrzegów stał się Wacław Rzewulski. Kolejnymi dziedzicami łańcuckich dóbr byli: Franciszek, Teodor, Kacper i Stanisław Lubomirscy. W latach 1736-1816 okolicami Łańcuta zarządzała żona Stanisława – ks. Elżbieta Izabela Czartoryska. Następnym właścicielem okolicy był Alfred Potocki. Następcą Alfreda był Alfred II Potocki, Później Roman Potocki, a tuż przed samą II wojną światową Alfred III Potocki.

W latach II wojny światowej na terenie Białobrzegów odbywały się liczne bitwy. Już 9 września 1939 r. Wermacht opanował Łańcut i okolice.
Już od początku okupacji na terenie Białobrzegów działał ruch oporu. Białobrzegi przyłączyły się do łańcuckiego obwodu AK. Białobrzeskim plutonem AK dowodził Bronisław Rzepka ps. "Ryngraf". Działania AK na tym terenie obejmowały głównie szkolenia, gromadzenie broni i akcje dywersyjne.
Na początku 1944 r. w łańcuckim obwodzie AK przygotowywano się do akcji "Burza".

Niestety także niektórym spośród białobrzeskich uczestników ruchu oporu dane było doświadczyć okropności komunistycznego reżimu. Wiele osób zostało zesłanych na Sybir oraz do więzień.

Kościół parafialny pw. Serca Pana Jezusa

Parafia w Białobrzegach została utworzona w 1920 roku przez  biskupa  przemyskiego Kościół parafialny pw. Serca Pana Jezusa Józefa Sebastiana Pelczara. W latach 1934-1937 powstała murowana świątynia wg planów rzeszowskiego architekta Witaszkiewicza. Wnętrze kościoła zdobi modernistyczna polichromia (figuralno-ornamentalna), malowana przez Łańcuckiego i Rissa ze Lwowa. Neogotycki ołtarz główny pochodzi z 1938 r. i podobnie jak ambona wykonany został przez Dąbrowskich z Żołyni. Boczny ołtarz św. Antoniego wybudował w latach 1937-1939 Jan Czech. W kościele znajdują sią również czternastogłosowe organy, które w latach 1939-1940 zbudował Jan Kandefer z Iwonicza.                                  

Zespół dworsko-parkowy – usytuowany w Białobrzegach lewa strona, w przysiółku Zadworze

W skład zespołu wchodzą obiekty: dwór , park, kapliczka, pozostałości obwarowań ziemnych, murowany budynek gospodarczy(dawna obora) oraz drewniany dom karbownika. Murowany dwór został wniesiony na początku XVII wieku, następnie przebudowany w wiekach XVIII i XIX . Przed dworem zachowane są pierwotne piwnice sklepione kolebkowo. Wokół dworu znajduje się park o charakterze krajobrazowym, w parku rosną dwustuletnie szypułkowe dęby i buki. W centrum wsi Białobrzegi lewa strona usytuowana jest dawna szkoła wybudowana po 1920 roku – obecnie działa w niej Stowarzyszenie Przyjaciół Młodzieży Specjalnej Troski – prowadzone są Warsztaty terapii Zajęciowej. W części wsi Podmłynie usytuowany jest drewniany młyn , wybudowany przed 1900 rokiem z zachowanym oryginalnym wyposażeniem. W sąsiedztwie częściowo są zachowane dawne urządzenia: kanał, stawisko, jaz. W Białobrzegach zachowało się do chwili obecnej szereg budynków mieszkalnych z przełomu XIX i XX wieku. Są to obiekty drewniane , konstrukcji zrębowej. Wśród budynków murowanych wyróżnia się budynek murowany wybudowany w 1923 roku przez Wojciecha Nykla, nr.495.

Cegielnie

Pierwszą cegielnią w Białobrzegach była cegielnia założona przez księżną marszałkowa Izabelę Czartoryską około 1790 roku. Kiedy to księżna marszałkowa samodzielnie rządziła dobrami łańcuckimi i kiedy to intensywnie przystąpiła do rozbudowy i upiększania Łańcuta i podległych włości. Znajdowała się w prawobrzeżnej części wsi w okolicach obecnego Komisariatu Policji. Cegielnia ta dawała możliwość pracy wielu mieszkańcom. Pomimo tego, że praca była ciężka niejednokrotnie pracowały w niej całe rodziny. Przez cały okres mimo zmian ustrojowych w cegielni tej cegłę wyrabiano ręcznie. Najpierw glinę pozyskiwano z wyrobiska, następnie urabiano brodząc stopami. Gdy glina uzyskała zwartą masę wkładano ją do drewnianej formy, ubijano i zręcznym wstrząsem usuwano z formy. Surowa cegła trafiała do pobliskiej szopy do wyschnięcia. Tzw. surówkę suszono około 3-4 tygodnie, między czasie należało ją przynajmniej raz przełożyć w celu lepszego wyschnięcia. Następnie układano w piecu na dwa tygodnie do wypału. Gotowa cegła pełna z herbem i rokiem produkcji miała wymiary 30x14x7cm. Materiałem opałowym było twarde drzewo. Cały proces technologiczny trwał około dwu miesięcy w zależności od pory roku i pogodowej aury. Czynna była prawie sto pięćdziesiąt lat. W okresie międzywojennym cegielnią zarządzała Gmina Białobrzegi. Produkowano cegłę o wymiarach 32x15x7. Po wojnie przez pewien czas cegielnia zarządzała Gromadzka Rada Narodowa. Ostatni piec cegły został wypalony około 1950 r. Z cegły wykonanej w tej cegielni pobudowano wiele obiektów hrabiowskich i społecznych w całej okolicy. W samych Białobrzegach pobudowano dwór, szkoły. Dom Ludowy, Kościół, sklep i wiele budynków mieszkalnych. Widoczne obecnie rozległe obniżenie terenu, to tylko pozostałość po ogromnym wyrobisku, które w latach sześćdziesiątych XX w. zostało zrekultywowane pod potrzeby wypasu bydła. Młodszą cegielnią o podobnej technologii była cegielnia u żyda Jukla, stoi do dzisiaj. Tutaj wymiary cegły były następujące 3 Ox 15x7cm.