Historia

Początki działalności oświatowej, nie tylko w naszej okolicy, ale i w całej Polsce związane są z Kościołem. Jeszcze w średniowieczu przy parafiach powstawały szkółki, których zadaniem było kształcenie służby kościelnej. Reformacja wprowadziła liczne szkoły innowiercze, co pobudziło duchowieństwo do wzmożonej działalności edukacyjnej. Odrodziły się szkoły parafialne, powstawały nowe kolegia jezuickie. Jednak stosunki społeczne – dominacja szlachty – nie pozwalały na dostęp do nauki niższych warstw społeczeństwa. Również liczne wojny toczone przez Rzeczpospolitą w ciągu XVII i XVIII wieku nie sprzyjały edukacji. Dopiero działalność Stanisława Konarskiego i Komisji Edukacji Narodowej zreformowała polskie szkolnictwo. Na szersze wprowadzenie zmian brakło jednak czasu. Rozbiory przekazały kształcenie młodzieży w obce ręce. W Galicji do czasów autonomii zarząd nad szkołami sprawowało duchowieństwo. Utrzymanie wiejskich szkół stało się zadaniem gmin. Ustawa z 25 maja 1868 roku objęła oświatę nadzorem państwa. Po odzyskaniu niepodległości należało przede wszystkim uporządkować sprawy szkolnictwa. Już w listopadzie 1918 roku przygotowano deklarację przewidującą wprowadzenie jednolitego systemu oświaty dla całego kraju, powszechny siedmioletni obowiązek szkolny, bezpłatne szkoły powszechne, świecki nadzór nad oświatą. Ustawa z 1922 roku precyzowała zasady tworzenia sieci szkolnej. Przewidywała ona możliwość tworzenia szkół:

• Jednoklasowych dla 60 uczniów, uczył 1 nauczyciel
• Dwuklasowych dla 61 – 100 uczniów, uczyło 2 nauczycieli
• Trzyklasowych dla 101 – 150 uczniów, uczyło 3 nauczycieli
• Czteroklasowych dla 151 – 200 uczniów, uczyło 4 nauczycieli
• Pięcioklasowych dla 201 – 250 uczniów, uczyło 5 nauczycieli
• Sześcioklasowych dla 251 – 300 uczniów, uczyło 6 nauczycieli
• Siedmioklasowych dla powyżej 300 uczniów, uczyło 7 lub więcej nauczycieli.

W 1932 roku system szkolnictwa przeszedł kolejną reformę. Podstawą systemu oświaty stała się powszechna szkoła siedmioklasowa. Określano ją nazwą szkoły III stopnia. Do jej zorganizowania wymagano minimum 211 uczniów. Przy liczbie uczniów od 121 do 210 tworzono szkołę II stopnia. Była ona sześcioklasowa, pięć klas było jednorocznych, szósta zaś dwuletnia. Przy liczbie uczniów mniejszej od 120 powstawała szkoła I stopnia. Nauka trwała 7 lat, ale nauka w klasie trzeciej trwała dwa lata, a czwartej trzy. Szkoły te były szkołami o 1 lub 2 nauczycielach. Nauczyciel zobowiązany był do realizowania 30 godzin tygodniowo.

Pierwsze szkoły w okolicy funkcjonowały z pewnością jeszcze w XV wieku przy istniejących parafiach. Nie zachowały się wprawdzie źródła pozwalające bezpośrednio potwierdzić ten fakt, ale według badań w innych regionach Małopolski można wysnuć taki wniosek. Szkolnictwo parafialne było tam powszechne. Dopiero w 1638 roku pojawia się pewna wiadomość o istnieniu wołyńskiej szkoły. Wybudowano ją w 1632 roku, działała do trzeciej ćwierci XVIII wieku. W tym samym czasie funkcjonują szkoły w Łańcucie, Kosinie, Grodzisku.

Interesującą sprawą jest system oceniania w dawnej szkole. W roku 1877 ocenianie obejmowało: ogólny stopień, zachowanie, pilność, postęp i uczęszczanie. Stopień ogólny mógł być: pierwszy celujący, pierwszy, drugi, trzeci. Uczeń zachowywał się: wzorowo, chwalebnie, przyzwoicie, bez nagany, nie bez nagany, nagannie. Pilność mogła być: wzorowa, należyta, dostateczna, niejednostajna, niedostateczna, mała. Postęp nauce był bardzo dobry, dobry, dostateczny, mierny, niedostateczny, mały. Uczęszczanie oceniane było jako regularne lub nieregularne. W 1888 roku skala ocen ulega zmianie. Stopień ogólny może być pierwszy z wyróżnieniem, pierwszy lub drugi. Obyczaje: wzorowe, chwalebne, odpowiednie, mniej odpowiednie, nieodpowiednie. Pilność: wytrwała, zadowalniająca, dostateczna, niejednostajna, mała. W 1897 roku nastąpiła kolejna zmiana. Oceniano obyczaje ( chwalebne, dobre, dość dobre, naganne), pilność ( wytrwała, dobra, dość dobra, mała) i postęp ( bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny). Po pierwszej wojnie i odzyskaniu niepodległości, w 1925 roku, oceniano zachowanie ( bardzo dobre, dobre, odpowiednie, nieodpowiednie), pilność ( bardzo dobra, dobra, dostateczna, niedostateczna), postęp ( bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny) i porządek zewnętrzny ( bardzo staranny, staranny, mniej staranny, niedbały).

Inaczej nazywano przedmioty szkolne. W XIX wieku uczono: języka polskiego, rachunków, geometryi, historyi, geografii, historyi naturalnej, fizyki, pisania, rysunków, śpiewu, gimnastyki i robót ręcznych. Dziewczęta dodatkowo uczyły się jeszcze robót kobiecych.

Na terenie gminy Białobrzegi zorganizowane formy kształcenia powstały pod koniec XIX wieku. Ich odtworzenie jest trudne ze względu na fragmentarycznie zachowaną dokumentację. W świetle materiałów, do których udało się dotrzeć można stwierdzić, że pierwsza szkoła na terenie gminy powstała w Białobrzegach. Rozpoczęła ona działalność na lewej stronie w roku szkolnym 1873 / 74. W roku następnym w szkole uczyło się 119 dzieci a nauczycielami byli p. Antoni Maślikiewicz, p. Cyprian Kopciński, p. Józef Michniewski. W latach 1876 – 1878 szkołą kierował p. Michniewski. W roku 1878 kierownikiem szkoły został p. Tadeusz Krawiec, obowiązki nauczyciela pełnił p. Antoni Majewski. Od września 1896 roku nauczycielem kierującym był p. Michał Tomasz Domosławski, uczyła także jego żona, p. Janina Domosławska. Od lutego 1902 szkołą kierował p. Tomasz Wlazło, nauczycielką była p. Katarzyna Tarnawska, którą od września 1903 r. zastąpiła p. Karolina Dolińska. W tym samym roku, 14 marca, Zarząd szkoły przesłał do c.k. Rady Szkolnej Okręgowej w Łańcucie pismo: ” Zarząd szkoły donosi, że objął po ś.p. Michale Domosławskim kierownictwo szkoły nauczyciel Tomasz Wlazło, jako też wnosi prośbę aby pozostał przy szkole nowo założonej mając kierownictwo nad oboma szkołami, obowiązki służbowe w szkole żeby pełniła po ś.p. Michale Domosławskim siła nadetatowa Katarzyna Tarnawska”. Pismo to świadczy o powstaniu drugiej szkoły na prawej stronie. Następne pismo wysłane przez Zarząd ( bez daty) informuje c.k. Radę Szkolną Okręgową ” iż Tomasz Wlazło objął obowiązki jako też donosi iż nie będzie się przenosił do szkoły po ś.p. Domosławskim”. Pozostał więc na prawej stronie, na lewej uczyła żona poprzedniego kierownika, p. Janina Domosławska oraz p. Tarnawska. Nowy kierownik pełnił obowiązki do X 1903 roku. Po nim szkołą kierował p. Jan Cieśla. Od 1902 do IX 1903 uczyła p. Karolina Solińska, potem p. Maria Matyaszkówna ( do XI 1905), p. Stanisława Cyranówna ( do 1908), p. Wilhelmina Lewicka ( 1908 / 09), p. Maria Karakulska ( do XI 1911), p. St. Kmiecik ( 1911 / 12), p. Aniela Sadlejówna, p. Izabela Szustówna, p. Aniela Kulkówna, p. Izabela Szylerówna, p. Józefa Litwińska, p. Teofila Cybulakówna. 15 lutego 1902 roku szkoły otrzymały nazwy. Szkoła na prawej stronie – Adama Mickiewicza, szkoła na lewej – Tadeusza Kościuszki. W 1926 roku ” Spis szkół i nauczycieli w okręgu lwowskim” podaje, że w szkole im. Mickiewicza uczą: p. Jan Cieśla, p. Julia Kulpowa, p. Stefania Lewicka. W szkole im. Kościuszki natomiast: p. Eleonora z Krauzów Wojnarowa i p. Józefa Kluzówna. Ciekawe, że spis ten szkole na prawej stronie daje numer I a szkole na lewej numer II.

Szkoła w Dębinie działała od roku szkolnego 1883/ 84. Nauczycielem był p. Józef Turek. 29 I 1886 r. jego miejsce zajął p. Tomasz Lachwicki. Po nim uczyli: p. Aleksander Szalaski ( do stycznia 1889), p. Stanisław Frączek ( do sierpnia 1890), p. Józef Kraus. Następnie p. Piotr Kluz ( 1891/92), p. Otto Marczak ( 1892 – 1894), p. Ignacy Kazimierz Sałustowicz ( 1894 – 1901), p. Jan Cieśla ( 1901 – 1903), p. Antonina Bieniaszówna. W okresie międzywojennym uczyły p. Karolina Dolińska i p. Maria Czadówna.

Początki szkolnictwa w Korniaktowie datują się na początek XX wieku. Najpierw utworzono szkołę na prawej stronie. Orzeczenie organizacyjne wydała c.k. Rada szkolna krajowa we Lwowie 14 stycznia 1906 roku. Mieściła się w budynku wynajętym u gospodarza Józefa Kołcza. Pierwszym nauczycielem był p. Jan Witek ” nowo zamianowany po zdaniu matury”. Od pierwszego sierpnia 1907 roku uczyła p. Jozefa Osiniakówna. Była nauczycielką do 1926 roku. W tym czasie miejsce nauki zmieniało się kilkukrotnie. W 1910 roku szkoła mieściła się w mieszkaniu kierownika fabryki cegieł i dachówek. Ponieważ fabryka nie funkcjonowała, książę Lubomirski przekazał budynek szkole. W 1911 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły. W rok później odbyło się uroczyste poświęcenie nowej szkoły. Mieściła się w niej jedna klasa i korytarz. Po chorobie i przejsciu na emeryturę dotychczasową nauczycielkę zastąpiła p. Stanisława Wołoszynówna. Pracowała do 1928 roku, od 29 października obowiązki stałego nauczyciela objął p. Teofil Wenc. W dziesięciolecie niepodległości przed szkolą posadzono dwa drzewka ( orzechy) nazywane drzewkami wolności. 17 kwietnia 1937 roku obowiązki nauczyciela objął p. Władysław Horyniecki, a od 3 września 1937 roku nauczycielką kontraktową została p. Helena Głogowska. W październiku 1937 roku szkoła została przemianowana na Publiczną Szkołę Powszechną Nr 1 stopnia pierwszego. Od 27 listopada tegoż roku w miejsce p. Głogowskiej uczyła p. Teofila Pawłowowa. Do szkoły chodziło około 60 – 70 dzieci. Frekwencja na wyższych rocznikach była ” dosyć słaba w jesieni i na wiosnę, albowiem dzieci starsze pomagają rodzicom w pracy, pasą bydło, zaś na najniższych rocznikach w zimie, albowiem dzieci, zwłaszcza biedniejszych rodziców, licho ubrane, nie chodzą do szkoły nieraz i całą zimę”.

Historię szkoły w Korniaktowie Północnym opisuje jej kronika. ” W gminie tutejszej, początkowo nie było zupełnie szkoły – uczyli się jedni od drugich po domach, dopiero roku 1906 została otworzoną szkoła po prawym brzegu Wisłoka. Do szkoły tej uczęszczały dzieci z całej wsi, położonej po obydwu brzegach rzeki, ale z nastaniem wiosny lub z innych powodów, Wisłok mając za nizkie brzegi, występując z tychże, rozlewa szeroko po polach, stając się niemożliwym do przebycia, więc mieszkańcy lewego brzegu starali się o otwarcie osobnej szkoły po swej stronie. Za zezwoleniem c.k. Rady szkolnej krajowej, w wynajętym budynku, otworzono szkołę roku 1908.  Pierwszą siłą nauczycielską w tej szkole była pani Jadwiga Sadowska, która od półrocza szkolnego, przeniosła się na posadę w Żołyni, zostawiając szkołę w należytym porządku – po niej objęła posadę nauczycielską p. Józefa Litwińska”. Orzeczeniem z dnia 17. 04. 1909 roku c.k. Rada szkolna krajowa utworzyła od dnia 1 września 1909 r. jednoklasową szkołę ludową imienia Tadeusza Kościuszki. Pani Litwińska uczyła do końca roku szkolnego 1911/ 12. Po niej kolejno następujący nauczyciele: p. Anna Gurakówna, p. Edward Perlak, p. Kazimiera Kliczówna, p. Józef Marciniec, p. Petronela Drobianka, p. Józef Marciniec ( po raz drugi od 29 IX 1920 do r.1922/23), p. Dymitr Uhryn ( od r. 1922/ 23 do 30 I 1924 r.), p. Stefania Kochalska ( od 30 I 1924 do 14 V 1924 r.), p. Michał Wachniuk ( od 20 V 1924 do 1 III 1930 r.), p. Antoni Kukułka ( od 1 III 1930 do 1 VIII 1934 r.), p. Zofia Wojtanowiczówna ( od 1 IX 1934 do 1 IX 1946 r.). Liczba uczniów w szkole wahała się od 90 do 120. Od początku swego istnienia aż do roku 1928 sala szkolna mieściła się w wynajętym domu. Próby budowy szkoły podjęto w kwietniu 1922 roku. Gmina Korniaktów za wydzierżawienie polowania na jej terenie otrzymała od ordynacji księcia Lubomirskiego z Przeworska materiał budowlany. Budynek ukończono 1928 roku. Przy szkole zorganizowano gminę szkolną, kasę szkolną, bibliotekę, sklepik szkolny.

W latach drugiej wojny światowej sprawy szkolnictwa Generalnego Gubernatorstwa leżały w kompetencjach Wydziału do spraw szkolnych. W powiatach szkolnictwem kierowali radcy szkolni. Oświata w gminie podlegała urzędującemu w Jarosławiu radcy szkolnemu. Przez cały okres okupacji funkcję tę pełnił Józef Lorentz. 31 września 1939 roku ukazało się rozporządzenie nakazujące uruchomienie wszystkich przedwojennych szkół powszechnych i zawodowych. Radca szkolny nakazał usunięcie godeł i symboli narodowych. Zorganizowano konferencję dla nauczycieli, na której przekazał informacje o strukturze szkolnictwa, zakazał nauczania historii i geografii polski oraz wykorzystania przedwojennych podręczników, śpiewników. Aresztowano także część nauczycieli i księży. W lutym 1940 roku ukazało się zarządzenie nakazujące zebranie i oddanie do urzędu szkolnego e Jarosławiu wszystkich obrazów historycznych, portretów, map, gazet, emblematów i podręczników. Akcja przyniosła jednak niewielkie rezultaty – nauczyciele i uczniowie ukryli sporą część tych materiałów. Zwalniano także nauczycielki zamężne, nauczycieli kontraktowych, łączono oddziały klasowe. Obowiązkowy tygodniowy wymiar godzin dla nauczycielek wynosił 28 godzin, dla nauczycieli – 30.

Tajne nauczanie było odpowiedzią na represje okupanta. Realizowano je zarówno podczas zajęć lekcyjnych, jak i na specjalnych kompletach. Organizatorem akcji byli: ksiądz Józef Stefański, Antoni Wawrzaszek i Franciszek Młynek. W połowie 1942 roku w Łańcucie utworzono tajną Komisję Oświaty i Kultury. Kierował nią Antoni Wawrzaszek, szkołami średnimi zajmował się Jan Marszał a szkołami powszechnymi Antoni Kukułka. Komisja opracowała zasady i program tajnego nauczania przy udziale Romana Tuni z Kosiny i Anny Nykiel z Białobrzegów. Wcześniej, bo w lipcu 1941 roku na stawach w Korniaktowie odbył się pierwszy konspiracyjny egzamin z zakresu szkoły średniej. Egzamin zdało wówczas 30 uczniów. Ogółem w okresie okupacji w powiecie łańcuckim gimnazjum ukończyło 118 uczniów, maturę zdało 42 osoby. W akcję tajnego nauczania zaangażowanych było 96 nauczycieli w 25 miejscowościach.